جرم مخصوص یا چگالی یکی از ویژگی های مهم مواد است که به آن جرم واحد وزن نیز گفته می شود. یکای چگالی به صورت کیلوگرم بر متر مکعب یا گرم بر سانتی متر مکعب ارائه می شود. برای محاسبه جرم مخصوص سیمان ، جرم را می توان با وسایل مختلف اندازه گیری کرد اما به دست آوردن حجم مقداری سخت تر بوده و برای محاسبه آن از پیکنومتر استفاده می شود.
(خرید پیکنومتر از فروشگاه تجهیزات آزمایشگاهی آزمان)
روش استفاده از پیکنومتر یک شیوه غیر مستقیم است. پیکنومتر یک ظرف شیشه ای یا فلزی است که در قسمت فوقانی آن قطر کمتر شده و دارای یک چوب پنبه است. در میان چوب پنده حفره ای تعبیه شده تا مایع اضافی از پیکنومتر خارج شده و حجم مایع درون پیکنومتر ثابت بماند.
چگالی یا جرم مخصوص سیمان با استفاده از رابطه زیر محاسبه می شود.
در این رابطه m جرم نمونه سیمان است.
m1 : جرم پیکنومتر خشک شده + چوب پنبه
m2 : جرم پیکنومتر با نمونه و چوب پنبه
m3 : جرم پیکنومتر بسته شده با نمونه و مایع مخصوص
m4 : جرم پیکنومتر بسته شده با مایع
pk : جرم مخصوص مایع مخصوص
نکته : منظور از مایع مخصوص برای محاسبه وزن مخصوص سیمان الکل است و از آب نمی توان استفاده کرد.